W tym dziale zaprezentowano najczęściej zadawane pytania odnośnie zmian klimatycznych wraz z odpowiedziami na nie.

Co to jest klimat i czym różni się od pogody?

Klimat oznacza statystyczne zachowanie pogody na przestrzeni czasu. Pogoda oznacza  stan atmosfery w konkretnym miejscu i czasie, uwzględniający wilgotność, temperaturę, wiatr, ciśnienie itd. Klimat opisuje przeciętne warunki panujące na danym obszarze na przestrzeni lat, podczas gdy pogoda opisuje lokalne warunki na przestrzeni krótszego okresu. Czas jest głównym czynnikiem odróżniającym klimat od pogody.

Powrót do pytań

 

Czym jest zmiana klimatu?

Zmiana klimatu odnosi się do zmiany rozkładu statystycznego na przestrzeni dekad lub dłuższego czasu. Pojęcie obejmuje zmiany klimatu wywołane naturalnymi warunkami panującymi na Ziemi oraz działalnością człowieka. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu definiuje to zjawisko jako „zmiany w klimacie spowodowane pośrednio lub bezpośrednio działalnością człowieka, która zmienia skład atmosfery ziemskiej i która jest odróżniana od naturalnej zmienności klimatu obserwowanej w porównywalnych okresach.”

Powrót do pytań

 

Jakie są powiązania / współzależności pomiędzy zmianą klimatu, zmiennością klimatu i globalnym ociepleniem?

Zmienność klimatu obejmuje naturalną zmienność różnych zjawisk pogodowych na przestrzeni  dni lub pór roku. Takie zjawisko zawsze miało miejsce i będzie nadal występować pomimo zmiany klimatu spowodowanej dodatkowymi zmianami wynikającymi  z działalności człowieka. Globalne ocieplenie odnosi się do zmiany klimatu wywołanej działalnością człowieka z naciskiem na wzrost temperatury

Powrót do pytań



Skąd wiadomo, że klimat zmienia się oraz jaki będzie w przyszłości?

Modele klimatyczne są wykorzystywane do tworzenia scenariuszy klimatycznych, dzięki którym można zobaczyć jak klimat zmienia się oraz przewidzieć przyszły klimat.

Powrót do pytań



Co to są modele klimatyczne?

Modele klimatyczne są wykorzystywane do prognozowania przyszłego klimatu i tworzenia scenariuszy klimatycznych. Modele stanowią trójwymiarowy obraz atmosfery, lądu, oceanu, jezior i lodu.

W globalnych modelach klimatycznych atmosfera jest podzielona na siatkę, poziomo wzdłuż powierzchni ziemi i pionowo w przestrzeni. W każdym punkcie siatki oblicza się rozwój różnych meteorologicznych, hydrologicznych i klimatologicznych parametrów w czasie. Rozmiar każdego kwadratu wynosi 100 – 300 km dla modeli globalnych i 25 – 50 km dla regionalnych obejmujących mniejszy obszar. Gęstsza siatka, pozwalająca uzyskać więcej szczegółów, może zostać utworzona dla mniejszego obszaru bez konieczności zwiększania mocy komputerów. Zdarzenia występujące poza analizowanym obszarem w regionalnym modelu klimatycznym są weryfikowane przez globalne modele klimatyczne. W ten sposób zmiany zachodzące poza obszarem objętym w modelu są również wzięte pod uwagę.

Na poziomie lokalnym wykorzystuje się przeskalowane do regionu informacje o klimacie, jeśli są dostępne, ponieważ ilość szczegółów jest większa w modelach regionalnych. Jeśli nie są dostępne, informacje z globalnych modeli klimatycznych również pozwalają określić przyszły klimat, ale w ogólniejszy sposób.

/files/22_sized6.PNG

Rysunek 1. Typowa rozdzielczość Europy w regionalnym (po prawej) i globalnym ( po lewej) modelu klimatu.

Powrót do pytań

 

Co to są scenariusze klimatyczne?

Scenariusze klimatyczne prezentują możliwy rozwój klimatu podczas określonego czasu.  Ich opracowaniem zajmują się organy administracji rządowej zajmujące się meteorologią lub kwestiami klimatycznymi i/lub instytuty badawcze za pomocą globalnych modeli klimatycznych. Przewidywania są oparte na założeniach przyszłych zmian w atmosferze. Obejmują relacje pomiędzy procesami fizycznymi występującymi w całym systemie atmosfera-ląd-woda oraz scenariusze emisji, które przewidują przyszłe poziomy emisji gazów cieplarnianych. Wyniki globalnych modeli mogą zostać przeskalowane do regionalnych modeli aby uzyskać więcej szczegółów.

Wyniki otrzymywane z obliczeń opartych na modelach klimatycznych są nazywane scenariuszami klimatycznymi. Nie stanowią one prognozy pogody. Prognozy pogody dostarczają informacji dotyczących prawdopodobnych zdarzeń w skali lokalnej na przestrzeni krótkich okresów czasu. Scenariusze klimatyczne przedstawiają statystyczne zachowanie pogody, które nazywamy klimatem, jednak nie odwzorowują rzeczywistych warunków pogodowych w określonym miejscu i czasie.

Okresy referencyjne, wynoszące np. 20, 30 lat, są często wykorzystywane przy  porównywaniu przyszłego klimatu z obecnym. Przyszłe warunki są porównywane ze średnimi  wartościami dla okresu referencyjnego. Okres 1961 – 1990  jest z reguły stosowany jako standardowy punkt odniesienia.

Ponieważ informacje ze scenariuszy klimatycznych są obliczane w formie siatki (dane gridowe), trudno jest je porównać z bieżącymi obserwacjami klimatycznymi, które pochodzą z konkretnych lokalizacji (dane punktowe). Obserwacje opisują warunki panujące w danym punkcie, podczas gdy modele przedstawiają równomiernie rozłożone warunki na całej siatce. Proszę spojrzeć na przykład opadów atmosferycznych. Jeśli duża ilość deszczu spadnie na bardzo mały obszar zostanie to odnotowane przez jedną stację pomiarową. Na sąsiednich obszarach, na których opady były niewielkie lub w ogóle nie wystąpiły, stacje pomiarowe odnotują dużo mniejsze ilości opadów. Jeśli taka sama całkowita ilość opadów zostałaby przedstawiona w formie siatki, opady byłyby równomiernie rozłożone na całym obszarze.

Wyglądałoby to jakby równomierne opady miały miejsce na całym obszarze, podczas gdy w rzeczywistości (w porównaniu do pomiarów obserwacyjnych) opady byłyby rozłożone nierównomiernie.

Powrót do pytań

 

Co to są scenariusze emisji?   

Scenariusze emisji są hipotezami dotyczącymi przyszłego poziomu emisji gazów cieplarnianych, wykorzystywanymi w modelowaniu. Przygotowuje je zespół ds. klimatu  Narodów Zjednoczonych, IPCC (Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu). Scenariusze emisji opierają się na założeniach dotyczących rozwoju świata, obejmując gospodarkę, wzrost populacji, skutki globalizacji i zmiany w technologiach przyjaznych środowisku. Ilość gazów cieplarnianych, która zostanie wyemitowana na przestrzeni czasu zależy od globalnego rozwoju. Raport IPCC nt. scenariuszy emisji (IPCC, 2000) przedstawia różne scenariusze emisji.

Poziom emisje gazów cieplarnianych może się zmieniać w różny sposób w obrębie poszczególnych scenariuszy i pomiędzy nimi. Oznacza to, że scenariusz pokazujący największą zmianę temperatury w przeciągu 100 lat niekoniecznie przedstawi największą zmianę w przeciągu 20 lat.

/files/24_sized5.JPG

Ryunek 2. Poziom emisji CO2 według różnych scenariuszy (IPCC, 2001a)

Powrót do pytań

 

Jak przygotowuje się scenariusze klimatyczne dla konkretnych obszarów?

Kiedy scenariusze klimatyczne są przygotowywane dla konkretnego obszaru wyniki są analizowane dla wszystkich siatek obejmujących wybrany region. Średnia wartość dla wszystkich siatek na obszarze jest zbierana dla każdego punktu w czasie w celu stworzenia 
szeregów czasowych dla tego obszaru. Informacje często są przedstawiane w formie diagramów zawierających takie parametry jak temperatura, opady atmosferyczne, pokrywa śnieżna, wiatr itd., które są obliczane przy wykorzystaniu średnich wartości z okresu 10 lat dla całego szeregu  czasowego.

Średnie wartość pozwalają przedstawić rozwój trendu na przestrzeni czasu. Szereg czasowy dla wyższych rozdzielczości (np. dziennej, miesięcznej lub rocznej) jest zazwyczaj przeładowany danymi i trudny do interpretacji.

Wartości maksymalne i minimalne są najwyższymi i najniższymi wartościami w konkretnym punkcie podczas tego samego okresu. Dzięki nim można zaprezentować rozłożenia i zmienność danych. Znana jest wartość średnia, jednak w danym okresie mogą wystąpić wszystkie wartości od maksymalnej do minimalnej.

 

Powrót do pytań

 

Sceptycy nie zgadzają się ze scenariuszami zmiany klimatu. Jak można ustalić, czy zmiana klimatu naprawdę stanowi problem? 

Badania naukowe nad zmianą klimatu nieustannie przyczyniają się do ulepszenia modeli, na których opierają się wyniki. Sama dziedzina badań nieustannie rozwija się poprzez dyskusje prowadzone pomiędzy naukowcami oraz na przestrzeni dyscyplin naukowych. Czytając opracowania warto pamiętać, że nauka o klimacie jest niezwykle złożona i modele używane w innych dziedzinach naukowych uwzględniają odmienne parametry i podmodele w  modelowaniu. Pomimo dużej zmienności klimatu na przestrzeni czasu, np. występowanie epok lodowcowych,  IPCC ogłosił na podstawie obserwacji oraz związku z emisją gazów cieplarnianych, że istnieje wyraźne powiązanie między działalnością człowieka a wzrostem temperatury.

Powrót do pytań

 

Co jest „niepewnego” w scenariuszach klimatycznych?

Scenariusze klimatyczne zależą od wybranych do obliczeń scenariuszy emisji i/lub modeli regionalne. Ma to szczególny wpływ na wyniki ilościowe (np. o ile wzrosną opady deszczu lub temperatura). Przykładowo, badania porównawcze wykazały, że globalny model ECHAM4 przewiduje większą zmianę temperatury i ilości opadów podczas zimy w północnej Europie, niż inne  modele klimatyczne. Oznacza to, że nie należy bezkrytycznie przyjmować wyników jednego lub dwóch scenariuszy klimatycznych, ponieważ wyniki różnią się zależnie od modelu.

Co więcej, istnieje naturalna zmienność klimatu. Nie można oczekiwać, żeby wyniki  uzyskane z modelu klimatycznego były zbieżne z prawdziwym klimatem. Wyniki są wartościami średnimi na przestrzeni pewnego czasu i mogą nie oddawać wiarygodnie prawdziwej zmienności klimatu. Jednakże model klimatyczny o wysokiej jakości powinien obliczać wiarygodne średnie wartości oraz cechy zmienności, np. odpowiednią liczbę chłodnych i ciepłych zim w ciągu 30 lat (nie muszą to jednak być konkretne zimy). Chłodne i ciepłe zimy mogą pomimo tego wystąpić w innej sekwencji, niż w obserwowanym klimacie.

Przyjrzenie się wynikom z kilku symulacji modelowych umożliwia rozważenie niewiadomych oraz oszacowanie szczegółowych wyników.  Sprzeczne wyniki mogą wydawać się mylące, jednak należy je wykorzystać z dodatkowych informacji jakie dostarczają.

Jeśli modele przedstawiają różne wyniki wtedy niepewność wyników wzrasta. Z drugiej strony, jeśli wyniki są podobne, wtedy pewność wzrasta. Oprócz analizowania kilku scenariuszy jeden po drugim możliwe jest połączenie kilku symulacji za pomocą metod statystycznych i określonych analiz. Pozwala to uzyskać lepszy wynik, niż w przypadku  oddzielnych symulacji.

Oznacza to, że im więcej scenariuszy klimatycznych jest dostępnych, tym większa możliwość uzyskania pewnych wyników. Niestety nie zawsze informacje z kilku  modeli są dostępne.  Należy zachować szczególną ostrożność przy uznawaniu wyników z tylko jednego kilku scenariuszu.

Powrót do pytań

 

Jakie są główne przyczyny i czynniki powodujące zmianę klimatu?

Klimat ulega zmianom w różnych przedziałach, od godzin do tysięcy lat. Liczne czynniki mają wpływ na takie cykle. Czynniki astronomiczne,  takie jak odległość pomiędzy Ziemią a słońcem oraz kształt orbity ziemskiej wokół słońca decydują o zmianach w najdłuższym zakresie, np. epoki lodowcowej (1000 – 100 000 lat). Za zmienność klimatu w stosunkowo krótszym przedziale (10 – 100 lat) odpowiada  cyrkulacja oceanów oraz zmiany w promieniowaniu słonecznym. Obecnie najważniejszym czynnikiem powodującym zmianę klimatu są gazy cieplarniane.

Powrót do pytań
 


Co to są gazy cieplarniane i jaką odgrywają rolę?

Najpowszechniejszymi i najsilniej działającymi gazami cieplarnianymi są para wodna (H2O), dwutlenek węgla (CO2), podtlenek azotu (N2O) oraz chlorofluorowęglowodory (CFC). Ich wspólną cechą jest pochłanianie promieniowania przedostającego się z Ziemi do kosmosu, przyczyniając się do efektu cieplarnianego. Efekt cieplarniany polega na zatrzymywaniu przez gazy cieplarniane znajdujące się w atmosferze części promieniowania przedostającego się z Ziemi do kosmosu i skierowanie go ponownie w stronę Ziemi, zwiększając w ten sposób temperaturę. Bez atmosfery Ziemia byłaby dużo chłodniejsza. Jeśli ilość gazów cieplarnianych w atmosferze zwiększa się z powodu np. działalności człowieka,  większa ilość promieniowania jest wchłaniana w atmosferę powodując dalszy wzrost temperatury.

Powrót do pytań

 

Skąd wiadomo, że zmiana klimatu jest powodowana przez działalność człowieka (czynniki antropogeniczne), a nie przez procesy naturalne oraz dlaczego nie ma zgodności w tej kwestii?

Jest bardzo mało prawdopodobne, żeby ocieplenie w XX wieku można było wyjaśnić  naturalnymi czynnikami. Gwałtowne ocieplenie podczas ostatnich 100 lat jest zgodne z naukowym rozumieniem reakcji klimatu na szybki wzrost emisji gazów cieplarnianych, jaki miał miejsce w ostatnim stuleciu. Jednakże, ocieplenie jest niezgodne z naukowym rozumieniem reakcji klimatu na naturalne czynniki zewnętrzne, takie jak zmienność aktywności słonecznej czy wulkanicznej.

Przeprowadzono liczne eksperymenty z użyciem modeli klimatycznych, aby określić najbardziej prawdopodobne przyczyny zmiany klimatu, jaka miała miejsce w XX wieku.

Eksperymenty wykazały, że modele nie potrafią odtworzyć gwałtownego ocieplenia obserwowanego na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, biorąc pod uwagę jedynie aktywność słoneczną i wulkaniczną. Wpływ działalności człowieka na globalny wzrost średniej temperaturze powierzchniowej jest najprawdopodobniej znacznie większy niż pozostałe przyczyny.

Powrót do pytań

 

Jakie będą skutki zmiany klimatu?

Obserwacje naukowe wykazały, że zmiana klimatu wpływa na systemy naturalne i ludzkie zarówno w skali regionalnej jak i globalnej (IPCC, 2007a). System klimatyczny oraz długotrwała emisji gazów cieplarnianych sprawiają, że przyszłe skutki zmiany klimatu są nie do uniknięcia. Zmiana klimatu oraz skutków jakie za sobą pociąga są zatem ważnym obszar badań dla opracowania strategii przystosowania i łagodzenia zmiany klimatu.

Liczne  metody są opracowywane i wykorzystywane, aby uzyskać wiedzę na temat skutków zmiany klimatu oraz przystosowania do niej a także podatności, która pozwoli usprawnić proces podejmowania decyzji (IPCC, 2007a). Przegląd skutków zmiany klimatu w regionie Morza Bałtyckiego został przeprowadzony w ramach projektu BalticClimate. Celem przeglądu była kompilacja aktualnie dostępnej wiedzy dotyczącej scenariuszy skutków zmiany klimatu istotnych dla regionu Morza Bałtyckiego. Proszę kliknąć tutaj, aby uzyskać więcej informacji.


Powrót do pytań

 

Jak zmiana klimatu wpłynie na mnie i na moją społeczność / mój region?

Scenariusze przewidywanej zmiany klimatu różnią się zależnie od obszaru. Jednakże mogą uzyskać Państwo lokalne, regionalne lub krajowe scenariusze klimatyczne od krajowych  organizacji, takich jak krajowe instytuty meteorologiczne lub hydrologiczne.

IPCC udostępnia ogólny opis przewidywanych skutków na terenie Europy oraz innych regionów w raporcie: Wkład II Grupy Roboczej w Czwarte Sprawozdanie Oceniające Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu, Podsumowanie dla Decydentów.

Ponadto scenariusze przyszłego klimatu dla regionu Morza Bałtyckiego są dostępne dla skali  międzynarodowej, ponadregionalnej oraz regionalnej i lokalnej.

Chociaż bez szczegółowych badań nie można przewidzieć wpływu scenariuszy na określonym obszarze oraz momentu ich wystąpienia, już przeprowadzone badania skutków mogą pokazać zmiany, jakie potencjalnie mogą wystąpić na Państwa obszarze. Jednakże skutki zmiany klimatu na Państwa obszarze zależą od wielu czynników, obejmujących sposób, w jaki zmiana klimatu wpływa na Państwa obszar (wrażliwość) oraz rodzaj posiadanej zdolności do przystosowania się do zmian (zdolność przystosowawcza).

Powrót do pytań

 

Co oznacza podatność na zmiany klimatu?

Istnieją trzy główne podejścia lub modele mentalne podatności na zmianę klimatu (Füssel i Klein 2006).

Podejście ryzyka zagrożenia

Podejście ryzyka zagrożenia, które jest często wykorzystywane przez planistów przestrzennych, inżynierów oraz obszary naturalnych zagrożeń, określa podatność jako ryzyko wystąpienia pewnych wydarzeń. W rezultacie ryzyko jest definiowane jako wynik prawdopodobieństwa i konsekwencji (np. Brooks 2003, Füssel i Klein 2006). To podejście  jest przede wszystkim powiązane z wrażliwością, czyli stopniem w jakim zmiana klimatu wpłynie na społeczeństwo i naturę.

Podejście społecznego konstruktywizmu

Podejście społecznego konstruktywizmu wywodzi się z antropogeografii i ekonomii politycznej  (Adger 1999). Podatność uznaje się za stan gospodarstwa domowego lub lokalnej społeczności przed przeprowadzaniem prawdziwych analiz. Stan ten jest zależny od czynników politycznych oraz społeczno-gospodarczych (Adger i Kelly 1999), podkreślając w ten sposób znaczenie czynników pozaklimatycznych wpływających na system społeczny.

Podejście zintegrowane

Trzecie podejście, wiodące w badaniach nad globalną zmianą, określa podatność jako zintegrowany środek. W trzecim sprawozdaniu oceniającym IPCC określiło zintegrowaną podatność, jako

„stopień, w którym system jest podatny na niekorzystny wpływ zmiany klimatu, z którym nie potrafi sobie poradzić”. Podatność stanowi ponadto funkcję „rodzaju, wielkości i stopnia zmiany i zmienności klimatu, na które system jest narażony, wrażliwości oraz zdolności przystosowawczej systemu” (IPCC 2001b).

Podatność posiada wymiar zewnętrzny, tj. narażenie na zmianę gospodarczą i środowiskową spowodowaną przez czynniki zewnętrzne oraz wymiar wewnętrzny obejmujący wrażliwość oraz zdolność przystosowawczą lokalnej społeczności wobec zewnętrznych negatywnych czynników. Oprócz środków  przystosowawczych ograniczających podatność, jeszcze ważniejsza jest zdolność organizacji społecznych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, instytucji publicznych, aby wdrożyć te środki. Niezbędne jest określenie, omówienie i przezwyciężenie tych luk we wdrożeniu.

Zgodnie z definicją IPCC podatność jest związana z trzema wzajemnie powiązanymi czynnikami: narażeniem, wrażliwością i zdolnością przystosowawczą. Trudno jest rozdzielić narażenie i wrażliwość w systemie. Narażenie określa jakie ryzyka stoją przed lokalną społecznością oraz jak bardzo narażony jest system, natomiast wrażliwość opisuje stopień w jakim negatywne czynniki faktycznie zmieniają badany system lub wpływają na niego. Zdolność przystosowawcza przedstawia zdolność systemu do dostosowania się do zmiany klimatu, w celu zminimalizowania potencjalnych szkód, wykorzystania szans lub poradzenia sobie ze skutkami (IPCC 2001b). W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji na temat trzech czynników proszę kliknąć tutaj.

Rysunek 3. Podatnośc i jej składniki (zmodyfikowana na podsatwie Rysunku 1, Australian Greenhouse Office 2005, 2005), (naciśnij aby powiększyć)

Powrót do pytań

 

Czy zmiana klimatu ma jedynie negatywne skutki? Czy można odnieść z niej korzyści?

Nie wszystkie skutki zmiany klimatu będą negatywne, ponieważ  się w zależności od regionu. Na przykład w regionie Morza Bałtyckiego znaczna ilość osób uważa, że wzrost temperatury, przewidywany w wielu scenariuszach, przyniesie korzyści turystyce.

Ponadto, potencjalne korzyści będą najlepiej wykorzystane przez tych, którzy przygotują się na czas na potencjalne zmiany. Zrozumienie lokalnych uwarunkowań wraz z potencjalnymi negatywnymi czynnikami związanymi z klimatem są kluczowe do określenia własnej podatności na zmianę i zmienność klimatu. Co więcej, opracowanie planu działania zmniejszającego podatność oraz świadomość szans jakie mogą się pojawić są konieczne aby wykorzystać szanse.     

Powrót do pytań

 

Gdzie można uzyskać więcej informacji na temat zmiany klimatu?

Kampania Klimatyczna Komisji Europejskiej
Dania – Przystosowanie do zmiany klimatu
Estonia - Ministerstwo Środowiska, portal nt. klimatu
Finlandia – portal Climateguide.fi
Litwa - Ministerstwo Środowiska, climate change
Litewski Urząd Hydrometeorologiczny (Lithuanian Hydrometeorological Service)
Łotewska Akademia Nauk (Latvian Academy of Sciences) – Zmiana klimatu i jej skutki
Łotewskie Centrum Porządku Publicznego (Latvian Centre for Public Policy) – Dyskusji nt. klimatu
Łotewski Narodowy Program Badawczy (Latvian National Research programme) – Wpływ zmiany klimatu na środowisko wodne
Niemcy – Ośrodek kompetencji dla skutków i przystosowaniu do zmiany klimatu KomPass (Competence center on climate impacts and adaptation KomPass)
Niemcy – Informacje nt. Zmiany klimatu – Federalna Agencja Środowiska (Federal Environment Agency)
Niemcy – Informacje nt. klimatu – Federalne Ministerstwo Ekologii, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Jądrowego (Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety)
Norwegia – Przystosowanie do zmiany klimatu w Norwegii
Rosja - ClimateChange.ru
Rosja – Federalny Urząd Hydrometeorologiczny i Monitoringu Środowiska (Federal Service for Hydrometeorology and Environmental Monitoring)
Szwecja – Szwedzki Instytut Meteorologiczny i Hydrologiczny (Swedish Meteorological and Hydrological Institute)

Powrót do pytań